Dinle
16 Mart 1921'de Türkiye Büyük Millet Meclisi ile Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC) arasında
imzalanan bir "dostluk ve kardeşlik" antlaşmas olan Moskova Anlaşması, Türkiye ile RSFSC arasındaki kuzeydoğu
sınırını belirlemiş ve halkların kendi kaderini tayin hakkını tanımıştır.
Taraflar, karşılıklı çıkarlar temelinde kalıcı dostane ilişkiler kurmayı amaçlamış ve Sevr Antlaşması'nı reddetmişlerdir.
Ayrıca, taraflar, birbirlerinin topraklarında hükümet kurmayı amaçlayan ya da diğer tarafa karşı mücadele eden
grupların oluşumuna izin vermemeyi kabul etmiştir.
Kafkasya'daki Sovyet cumhuriyetleriyle ilgili de aynı taahhüt geçerlidir. Antlaşma, 20 Temmuz 1921'de Sovyetler
Birliği'nde, 31 Temmuz 1921'de ise Türkiye'de onaylanmış ve 22 Eylül 1921'de Kars'ta onay belgeleri karşılıklı olarak
teatisi yapılmıştır.
Anlaşmanın 100. yılında Ankara'da sergi ve panel
Atatürk Araştırma Merkezi tarafından 5-9 Mayıs 2025 tarihlerinde Ankara’da düzenlenen “Cumhuriyet Dönemi
Türkiye ile Rusya Arasında Entelektüel Karşılaşmalar” sergisinin açılışı 5 Mayıs 2025’te yapıldı. Sergi, Türk ve Rus
arşivlerinden seçilen 18 belge ve gazete haberiyle iki ülke arasındaki ilişkilere ışık tutmayı ve kültürel-diplomatik
bağlara katkı sağlamayı amaçlıyor.
Açılışın ardından, “Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması’nın 100. Yıl Dönümünde Türkiye ile Rusya Arasındaki
Kültürel ve Entelektüel İlişkiler (1890-1940)” konulu bir panel düzenlendi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi'nden Prof. Dr. Hacer Topaktaş Üstüner'in moderatörlüğündeki panelde, ATAM Başkanı Doç. Dr. Ahmet
Kılınç, Prof. Dr. Türkan Olcay, Doç. Dr. Mustafa Tanrıverdi ve Prof. Dr. Aleksandr Kolesnikov konuşmacı olarak yer
aldı.
Prof. Dr. Aleksandr Antonoviç Kolesnikov, Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması’nın 100. yılına dikkat çekerek, 1925
sonrası dönemde Rus-Türk bilimsel ve kültürel ilişkilerinin önemini vurguladı. "1930’lu Yıllarda Rus-Türk Bilimsel
İlişkileri" çalışmasından elde ettiği bulguları paylaşan Kolesnikov, bu dönemin her iki ülke akademisyenleri için
araştırma açısından büyük önem taşıdığını belirtti. Yeni arşiv belgelerinin ortaya çıktığını ifade eden Kolesnikov, iş
birliğine dayalı araştırmaların sürdürülmesi gerektiğini söyledi. Etkinlik kapsamında, Kurum yayınları arasında yer
alan “Atatürk Dönemi Türk-Rus İlişkileri” adlı kitabı için bir imza günü de düzenledi.
St. Petersburg Devlet Üniversitesi Avrasya Araştırmaları Merkezi Müdürü Aleksandr Antonoviç Kolesnikov
Prof. Dr. Aleksandr Antonoviç Kolesnikov, 07.05. 1951 senesinde Rusya'nın Uzak Doğu Federal Bölgesi'ndeki Japon
Denizi sahilinde bulunan Primorskiy Kray’da doğdu. Babası Anton üst rütbeli bir askerdi ve burada görev
yapıyordu. Kendisiyle aynı adı taşıdığı büyükkbabası 1900 doğumlu, Kolesnikov Alexander Antonoviç,
Zabaykalsky Krayı'nda doğmuştu. s. Abagaytuy, Akshinsky bölgesi, Transbaikal bölgesi, Transbaykal Oblastı sınırları
içerisindeydi. Burası da Primorskiy Kray’a yakın sayılırdı.
Kolesnikov Alexander Antonoviç; Beyaz Ordu'da görev yaptı. Bir okulda hademelik yaptı. En son Borzya,
Borzinsky Bölgesi, Chita Bölgesinde yaşıyordu. 17 Ocak 1938'de tutuklandı.Çita Bölgesi NKVD üçlüsünün 11 Ekim
1938 de RSFSC Ceza Kanunu’nun 58-2, 58-11maddesine göre verdiği karar neticesinde ölüme mahkum edildi. 16
Ekim 1938'de kurşuna dizildi. 21 Ağustos 1959'da Zabaykalski Askeri Bölgesi Askeri Mahkemesi tarafından iadei
itibar ile temize çıkarıldı. (Not: Aynı isim ve soyadını taşıyan binlerce kişi nedeniyle, özellikle buyukbabası
hakkındaki bilgilerin tahkkiki gerekir.)
Prof. Dr. Aleksandr Antonoviç Kolesnikov; 1974 yılında Askerî Yabancı Diller Enstitüsü’nden mezun olduktan sonra
1991 yılına kadar Sovyet Silahlı Kuvvetleri’nde görev yaptı. Bu süreçte Leningrad ve Orta Asya Askerî Bölgeleri,
SSCB Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı gibi birimlerde çeşitli görevlerde bulundu; son olarak Varşova
Paktı ülkeleri Ortak Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkan Yardımcılığı görevini üstlendi.
1991-1995 yılları arasında Almanya ve Polonya’da uluslararası gazetecilik yaptı. 1995-2013 yılları arasında Rusya
Federasyonu Dışişleri Bakanlığı bünyesinde Türkmenistan, Kırgızistan, Türkiye ve İsrail’de diplomatik görevlerde
bulundu. 1. sınıf müşavir olan Kolesnikov, uzun yıllar Türkiye’deki Rusya Büyükelçiliği’nde kültürel ataşe ve
danışman olarak görev yaparak, iki ülke arasında kültürel diplomasinin gelişmesine önemli katkılarda bulundu. Bu
görev kapsamında akademik iş birlikleri, arşiv belgelerinin paylaşımı ve kültürel etkinliklerin düzenlenmesinde aktif
rol oynadı.
1980 yılında SSCB Bilimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü’nde “Türkiye Cumhuriyeti’nin Sosyo-Politik ve Kültürel
Hayatında Halkevleri” başlıklı doktora tezini, 1998 yılında ise Rusya Savunma Bakanlığı Askerî Tarih Enstitüsü’nde
“Rus Askerî Araştırmacıların Orta Asya Çalışmalarına Katkıları (19. yüzyıl sonu – 20. yüzyıl başı)” adlı ikinci
doktora tezini savundu. 2006 yılında profesör unvanını aldı.
Leningrad Devlet Üniversitesi, Moskova Devlet Üniversitesi Asya ve Afrika Araştırmaları Enstitüsü, MGIMO, St.
Petersburg Devlet Üniversitesi, Moskova Devlet Dilbilim Üniversitesi gibi kurumlarda ders verdi. Ayrıca
Türkmenistan, Kırgızistan ve Kırgızistan’daki üniversitelerde konuk profesör olarak akademik faaliyetlerde bulundu.
Araştırma alanları arasında Türk ve Orta Asya halklarının tarihi ve etnografyası, tarih yazımı, kaynak incelemeleri,
etnografik metodoloji, Rusya’da askerî oryantalizmin tarihi ile Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti tarihi yer almaktadır.
100’ün üzerinde bilimsel makalesi bulunan Kolesnikov, Rusya Bilimler Akademisi Doğu Araştırmaları Enstitüsü’nde
bölüm başkanlığı (1994-1996), Rusya Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’ne bağlı St. Petersburg Bölgesel Bilgi ve
Analitik Merkezi başkanlığı (2015-2018) yapmıştır.
Hâlen St. Petersburg Devlet Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Fakültesi'nde öğretim üyesi ve Avrasya Araştırmaları
Merkezi Müdürü olarak görev yapmaktadır. Ayrıca Rusya Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’ne bağlı St. Petersburg
Analitik ve Tarihsel Araştırmalar Enstitüsü’nün başkanlığını yürütmekte; 2017’den bu yana da St. Petersburg Türkiye
Bilimsel ve Kültürel İlişkiler Derneği’nin kurucu başkanlığını sürdürmektedir. Prof. Dr. Aleksandr Kolesnikov, 47 yılı
aşkın süredir Türkiye’nin kültürü, dili ve tarihi üzerine yaptığı çalışmalarla, akademik ve diplomatik alanda Türk-Rus
ilişkilerine önemli katkılarda bulunan saygın bir bilim insanıdır.
St. Petersburg Üniversitesi Avrasya Araştırmaları Merkezi
St. Petersburg Üniversitesi Avrasya Araştırmaları Merkezi, St. Petersburg Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Fakültesi
Dekanı, Tarih Bilimleri Doktoru Profesör İrina Nikolaevna Novikova'nın girişimiyle Aralık 2019'da Avrasyacılık
konusunda araştırma faaliyetleri düzenlemek amacıyla kuruldu.
St. Petersburg Üniversitesi Avrasya Araştırmaları Merkezi, Avrasya coğrafyasındaki politik, sosyo- ekonomik ve
sosyo-kültürel süreçleri incelemek amacıyla uluslararası ilişkiler alanında disiplinler arası araştırmalar yürütmektedir.
Merkezin özgünlüğü, araştırma faaliyetlerine tarih, siyaset bilimi, sosyoloji, hukuk, gazetecilik, doğu bilimleri gibi
farklı bilim alanlarından uzmanların katılımının yanı sıra geniş bir uluslararası ortaklar ağının bulunmasıdır.
St. Petersburg Devlet Üniversitesi Avrasya Araştırmaları Merkezi, Avrasya konuları üzerine araştırma yapan bilimsel
ve eğitim kurumları, kamu ve kar amacı gütmeyen kuruluşlar ve mesleki derneklerle aktif olarak etkileşim halindedir.
Bilimsel araştırma yürütmek, Merkezin faaliyet konuları ile ilgili olarak yabancı uzmanların katılımıyla düzenlenenler
de dahil olmak üzere bilimsel seminerler, konferanslar, sempozyumlar ve diğer etkinliklerin düzenlenmesi ve
gerçekleştirilmesi, St. Petersburg Devlet Üniversitesi ve St. Petersburg'daki diğer üniversitelerin öğretmenlerinin,
araştırmacılarının, lisansüstü öğrencilerinin ve öğrencilerinin Merkezin projelerinin uygulanmasına katılımı, Avrasya
Araştırmaları Merkezi'nin bilimsel faaliyetlerinin sonuçlarını içeren bilimsel literatürün yayınlanması gibi konular ve
etkinlikler Avrasya Araştırmaları Merkezi’nin çalışma alanlarını oluşturmaktadır.
Prof. Dr. Aleksandr Kolesnikov: “Nazım Hikmet’i Yaşatmak Görevimizdir”
Rusya’nın önde gelen Türkologlarından Prof. Dr. Aleksandr Kolesnikov, Türk edebiyatının dev isimlerinden Nazım
Hikmet’in hem Türkiye’de hem de Rusya’da daha fazla tanıtılması gerektiğini vurgulayarak, “Nazım’ı yaşatmamız
lazım. Nazım’ı unutmak günahtır” demesi oldukca önemli.
Kolesnikov, şair Nazım Hikmet’in Sovyetler Birliği’ne ilk kez 1920’li yıllarda geldiğini, ikinci kez ise 1950’li yıllarda
Sovyet lideri Josef Stalin döneminde bulunduğunu, Nazım’ın Sovyetler Birliği’nde geçirdiği dönemin zorluğunu
belirten Kolesnikov, şairin Sovyet bürokrasisinin çeşitli uygulamalarına karşı tepkilerini ve sansürlenen bazı eserlerini
de gündeme getirmişti. İlk başta Sovyet yetkililerinin olumlu karşıladığı Nazım Hikmet, zamanla Sovyet sistemine
yönelik eleştiriler nedeniyle bazı eserlerinin sansürlenmesine maruz kaldığını söylemişti.
Prof. Dr. Kolesnikov, Nazım Hikmet’in tiyatro eserlerinin de büyük bir öneme sahip olduğunu belirtti. Şairin yazdığı
16 tiyatro oyunundan 8’inin sahnelendiğini, bunlardan ilk olan “İvan İvanoviç Var mıydı, Yok muydu?” adlı eserin
1957’de sahnelendiğini ve daha sonra yasaklandığını ifade etmişti.
Nazım’ın eserlerinin yaşatılması için tiyatro oyunlarının önemli bir araç olacağına dikkat çeken Kolesnikov, “Nazım’ı
yaşatmak, onun eserlerini ve düşüncelerini günümüzde genç kuşaklara aktarabilmek için tiyatro gibi kültürel projeleri
hayata geçirmeliyiz” görüşünde.
Yaptırımsız İlişki: Türkiye ile Pragmatik Ortaklığımız Sürüyor
Kolesnikov: "Ankara'nın Sürprizleri Bitmez, Ama Ortaklığımız Güçlü" mesajını sık sık veriyor. Türkiye’nin Ruslar
için hem tatil cenneti hem stratejik ortağı olduğunu vurguluyor. Türkiye’de Atatürkçü değerlerin azaldığını,
demokratik İslamcılığın yükseldiğine dikkat çekiyor. Dönüşen Türkiye siyasetine, Moskova’nın bakış açısının nasıl
olması gerektiğini, iki ülke ilişkilerinin tarihsel perspektifinden açıklıyor.
Kolesnikov; Türkiye’nin Rusya açısından hem cazip bir tatil ve alışveriş destinasyonu olduğunu hem de dış politikada
stratejik bir ortak konumunda bulunduğunu özellikle belirterek Türkiye’nin NATO’nun Karadeniz’deki tatbikatlarına
katılmasına rağmen, Batı ülkelerinin baskılarına boyun eğmeden Rusya’ya yaptırım uygulamayan nadir ülkelerden biri
olduğuna dikkat çekiyor.
Son yıllarda Türkiye siyasetinde önemli dönüşümler yaşandığını ifade eden Kolesnikov, mevcut hükümetin
“demokratik İslamcılık” çizgisinde ilerlediğini ancak kamu kurumlarında hâlâ Atatürk portrelerinin yer aldığını
vurguluyor ancak buna karşın, Türkiye’de ordu ve Atatürk’ün cumhuriyetçi ilkelerinin siyasal etkisinin azaldığını dile
getiriyor.
Kolesnikov’a göre, Türkiye’nin dış politikasında sürpriz kararlar alınmaya devam edecek. Ancak her iki ülkenin
liderlerinin pragmatik yaklaşımı sayesinde, Rusya-Türkiye ilişkileri sürdürüle bilirliğini koruyacaktır.
Karadeniz ve Akdeniz'de kara, hava ve deniz ulaşımını kontrol eden Türkiye’nin, Avrasya jeopolitiğinde bir aktör
olarak Rusya’nın yanında ortaya çıkmasının AB ve NATO'nun zayıflatılması kapsamında, ABD ve Avrupa
başkentlerinde değerlendirildiği söylenebilir. Ruslar ile Türklerin beraberliği TURAN/Avrasya jeopolitiğinde
tarihi, kültürel ve siyasi sürekliliği ifade eder.
Prof. Dr. Aleksandr Kolesnikov bilge insan ve aksaclı olarak Türk ve Rus dostluğunun rotasını çiziyor. Umarım her
iki tarafta O’nun gibilerin sayıları artar. Bu arada kendisini 5 Mayıs 2025 ‘te Atatürk Araştırma Merkezi tarafından
düzenlenen programda dinleme fırsatı buldum. Panel öncesi ve sonrası ayak üstü sohbet ettik. Atatürk Kültür
Merkezi’nin yayınladığı, Atatürk Dönemi Türk - Rus İliskileri kitabını imzaladı. Teşekkürler Aleksandr
Kolesnikov!
Gerekçeli Kaynakça
https://lists.memo.ru/d17/f40.htm
https://www.tdbb.org.tr/?p=14936&lang=tr
https://cn.nbpublish.com/lpmag/authors.html
https://zachestnyibiznes.ru/fl/253607099586
https://spbu.ru/centr-evraziyskikh-issledovaniy-spbgu
https://riss.ru/author/kolesnikov-aleksandr-antonovich/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/76802
https://old.bigenc.ru/domestic_history/text/3589512
https://www.booksite.ru/fulltext/1/001/008/104/012.htm
https://turkey.news-pravda.com/world/2025/05/05/25175.html
https://www.turkrus.com/3873742-100-yillik-dostluk-anlasmasi-xh.aspx
https://www.haberaktuel.com/dostluk-antlasmasi-paneli-gerceklesti-3087651
https://politobzor.net/72645-professor-aakolesnikov-chto-sluchilos-s-turciey.html
https://www.cia.gov/readingroom/document/cia-rdp94t00766r000200120010-6
https://anlatilaninotesi.com.tr/20170410/nazim-hikmet-rusya-turkiye-1028009131.htm
https://www.8sutun.com/turkiye-rusya-kulturel-iliskileri-uzerine-panel-duzenlendi-38754
http://ethnographica.kunstkamera.ru/w/index.php?title= Колесников_Александр_Антонович
https://www.haberport.com/gundem/turkiye-rusya-kulturel-ve-entelektuel-iliskileri-paneli-duzenlendi-235597h
http://ethnographica.kunstkamera.ru/w/index.php?title =Колесников_Александр_Антонович#/media/File:Kolesnikov.jpg
https://spbu.ru/openuniversity/documents/mezhdunarodnyy-kruglyy-stol-100-letie-russkogo-iskhoda-russkoe-zarubezhe-v
https://www.avrupagazete.co.uk/ataturk-arastirma-merkezince-turkiye-rusya-kulturel-ve-entelektuel-iliskileri-paneli-duzenlendi
https://atam.gov.tr/ataturk-donemi-turk-rus-iliskileri-baslikli-kitabin-yazari-prof-dr-aleksandr-kolesnikov-tarafindan-imza-gunu-
gerceklestirilecektir/
https://spbdnevnik.ru/news/2022-09-05/doktor-istoricheskih-nauk-aleksandr-kolesnikov-v-bolshoy-politike-net-druzey-no-est-
natsionalnye-interesy
